facebook babyzonegr youtube channel twitter βρείτε μας στο pinterest! linkedin

Η δυσανεξία στη λακτόζη στα παιδιά

 Η δυσανεξία στη λακτόζη στα παιδιά

Η δυσανεξία στη λακτόζη στα παιδιά

Η λακτόζη είναι ένας δισακχαρίτης που αποτελείται από ένα μόριο γλυκόζης και ένα γαλακτόζης. Συντίθεται αποκλειστικά στο μαζικό αδένα των μαστών των θηλαστικών κατά το τέλος της κύησης και τη γαλουχία και βρίσκεται σαν ελεύθερο μόριο μόνο στο γάλα.

 Η πέψη της λακτόζης επιτελείται από το ένζυμο λακτάση που ανευρίσκεται στις μικρολάχνες του λεπτού εντέρου. Όταν η δραστικότητα της λακτάσης είναι ανεπαρ­κής η λακτόζη δεν μπορεί να απορροφηθεί, ενεργεί σαν οσμωτικό φορτίο για το λεπτό έντερο και κατέρχεται στο παχύ όπου ζυ­μώνεται από την εκεί χλωρίδα. Τα συμπτώ­ματα που προκαλούνται από την πλημμελή απορρόφηση της λακτόζης δημιουργούν την κατάσταση εκείνη που αναφέρεται σαν δυσανεξία στη λακτόζη.

Η λακτόζη δεν παίζει σημαντικό ρόλο από πλευράς θρεπτικής αξίας στη δίαιτα των μεγά­λων. Αντίθετα αποτελεί την πιο σπουδαία πηγή ενέργειας στον πρώτο χρόνο της ζωής αφού το 50% περίπου των ημερησίων θερμιδικών αναγκών των βρεφών προέρχεται από τη λακτόζη! Η λακτόζη έχει πολλαπλές εφαρμογές στη βιομηχανία τροφίμων. Επί παραδείγματι χρησι­μοποιείται σε γλυκά και άλλα προϊόντα ζαχαρο­πλαστικής, ψωμάκια, λουκάνικα γιατί βελτιώνει τη γεύση και προσδίδει όγκο και σταθερή δομή, καθώς συνδέεται σταθερά με το νερό και τις χρωστικές.

Η πρωτοπαθής ανεπάρκεια λακτάσης αναφέ­ρεται στη γενετικά προκαθορισμένη πτώση του επιπέδου δραστικότητας της λακτάσης στο 10% περίπου αυτού της γέννησης. Εμφανίζεται συ­νήθως από την ηλικία των 3 ετών και μετά και διατηρείται για όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου. Με το σκεπτικό αυτό ο όρος ανεπάρ­κεια της λακτάσης δεν είναι δόκιμος αφού τα 2/3 του ενήλικου πληθυσμού της γης παρουσιάζουν ελαττωμένα επίπεδα δραστικότητας της λακτά­σης και μόνο τα άτομα που κατάγονται από τη Βόρειο Ευρώπη καθώς και μερικές νομαδικές φυλές που κατοικούν σε άνυδρες περιοχές της Βορείου Αφρικής και της Αραβίας διατηρούν αυ­ξημένη δραστικότητα του ενζύμου καθ' όλη την ενήλικο ζωή.

Η πρωτοπαθής ανεπάρκεια λακτάσης εμφανίζεται συνήθως από την ηλικία των 3 ετών και μετά και διατηρείται για όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου.

Η επίπτωση της πρωτοπαθούς ανεπάρκειας λακτάσης είναι υψηλότερη του 50% στη Νότιο Αμερική, Αφρική και Ασία και προσεγγίζει το 100% στην Ασία. Στη μαύρη φυλή και τους Ασιάτες η ανεπάρκεια παρουσιάζεται στην αρχή της παιδι­κής ηλικίας ενώ στη λευκή φυλή στο τέλος της παιδικής ηλικίας και την εφηβεία. Σε μια σειρά 150 ελληνοπαίδων βρέθηκε ότι 29% παρουσίαζαν ανεπάρκεια λακτάσης στην ηλικία των 5 ετών και το 80% στην ηλικία των 12 ετών.

Σε αντιδιαστολή με την πρωτοπαθή γενετικά προκαθορι­σμένη ανεπάρκεια λακτάσης υπάρχει και η δευτεροπαθής η οποία εμφανίζεται μετά από παθήσεις που προκαλούν βλάβη στα επιφανειακά κύτταρα των λαχνών του λεπτού εντέρου τα οποία περιέχουν το ένζυμο λακτάση. Η δευ­τεροπαθής ανεπάρκεια υποχωρεί μετά την υποχώρηση της νόσου που την προκαλεί. Τέτοιες παθήσεις αποτελούν οι ιογενείς γαστρεντερίτιδες, η κοιλιοκάκη, οι φλεγμονώ­δεις νόσοι του λεπτού εντέρου (π.χ. νόσος του Crohn). Η ανεπάρκεια λακτάσης μετά από ιογενή γαστρεντερίτιδα μπορεί να χρειαστεί μέχρι 2 μήνες για να αποκατασταθεί.

Η συγγενής ανεπάρκεια λακτάσης που εμφανίζεται από τη γέννηση είναι υπερβολικά σπάνια, μεταβιβάζεται κλη­ρονομικά και μπορεί να αποβεί θανατηφόρος αν δεν ανα­γνωρισθεί έγκαιρα.

Συμπτώματα της δυσανεξίας στη λακτόζη

Κλινικά η διάγνωση της δυσανεξίας στη λακτόζη δεν τίθε­ται με ευκολία λόγω της ποικιλομορφίας των παρουσιαζό­μενων συμπτωμάτων. Αν τα συμπτώματα παρουσιάζονται αμέσως μετά τη λήψη της λακτόζης η διάγνωση είναι πιο εύκολη. Συμπτώματα που εμφανίζονται μέσα στα πρώτα 30 λεπτά από τη λήψη της λακτόζης είναι η ναυτία και ένα αίσθημα πληρότητας (φούσκωμα) του στομαχιού ενώ αυτά που εμφανίζονται μέσα σε 2 έως 6 ώρες είναι ο κοιλι­ακός πόνος ο οποίος μπορεί να έχει κολικοειδή χαρακτήρα (εντοπιζόμενος γύρω από τον ομφαλό ή στο κάτω μέρος της κοιλιάς), το γουργούρισμα των εντέρων, το φούσκω­μα, η έκλυση αερίων και η διάρροια. Η τυπική διάρροια χαρακτηρίζεται από υδαρή, ογκώδη και αφρώδη κόπρανα. Στους εφήβους μπορεί να προεξάρχει ο εμετός.

Η συσχέτιση της λήψης της λακτόζης με τα συμπτώμα­τα είναι επίσης δύσκολο να τεκμηριωθεί από το ιστορικό στον παιδικό πληθυσμό αφού πολλά, κυρίως μικρότερης ηλικίας παιδιά, δεν μπορούν να εκθέσουν τα συμπτώματά τους με καθαρό τρόπο. Ο παιδίατρος θα πρέπει να υποπτευθεί την δυσανεξία στη λακτόζη στα παιδιά εκείνα που παρουσιάζουν υποτροπιάζοντα κοιλιακό πόνο αφού αποτελεί μια από τις πιο συχνές αιτίες χρόνιου κοιλιακού πόνου στα παιδιά (24-40%). Τα μεγαλύτερης ηλικίας παιδιά και οι έφηβοι με συμπτωματολογία ευερέθιστου εντέρου (κοινώς σπαστική κολίτιδα) θα πρέπει επίσης να διερευνώ­νται για δυσανεξία στη λακτόζη.

Διάγνωση της δυσανεξίας στη λακτόζη

Η εργαστηριακή διάγνωση της δυσανεξίας στη λακτόζη γίνεται με τη δοκιμασία μέτρησης του υδρογόνου στον εκπνεόμενο αέρα των ατόμων μετά από λήψη διαλύμα­τος λακτόζης. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω όταν η δρα­στικότητα της λακτάσης είναι ανεπαρκής η λακτόζη δεν μπορεί να απορροφηθεί, ενεργεί σαν οσμωτικό φορτίο για το λεπτό έντερο και κατέρχεται στο παχύ όπου ζυμώνε­ται από την εκεί χλωρίδα. Από τη ζύμωση αυτή παράγεται υδρογόνο το οποίο περνά στο αίμα και στη συνέχεια με­ταφέρεται στους πνεύμονες όπου εκπνέεται. Τα άτομα με ανεπάρκεια λακτάσης παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα υδρογόνου στον εκπνεόμενο αέρα. Πρέπει να σημειωθεί ότι η δοκιμασία αυτή είναι εύκολη και ανώδυνη και εφαρ­μόζεται τόσο στα παιδιά όσο και στους ενήλικες.

Αντιμετώπιση της δυσανεξίας στη λακτόζη

Η αντιμετώπιση της πρωτοπαθούς δυσανεξίας στη λακτόζη περιλαμβάνει τον περιορισμό της λακτόζης στη δίαιτα, την υποκατάστασή της από εναλλα­κτικές θρεπτικές ουσίες, την παροχή της απαραίτητης ποσότητας ασβεστί­ου και τη λήψη υποκατάστατων του ενζύμου της λακτάσης.

Η ανάγκη για το διαιτητικό περιορισμό της λακτό­ζης εξατομικεύεται ανάλογα με την ανοχή του κάθε ατόμου. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως στα βρέφη και τα παιδιά η λακτόζη προσδίδει το 30-50 % περίπου των ημερήσιων θερμίδων, γι' αυτό και ο διαιτητικός περιορισμός της έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο σε σύγκριση με τους με­γάλους. Οι ασθενείς με ανεπάρκεια λακτάσης μπορούν ν' αρχίσουν με μια δίαιτα ελεύθερης λακτόζης τη στιγμή της διάγνωσης ώστε να εξα­λειφθούν τα συμπτώματά τους και στη συνέχεια να επανεισάγουν τη λακτόζη στη διατροφή τους αυξάνοντάς τη σταδιακά μέχρι να βρεθεί η ποσότητα εκείνη που δεν προκαλεί συμπτώμα­τα. Τα γάλατα σόγιας δεν περιέχουν λακτόζη και μπορούν να χρησιμοποιηθούν εναλλακτικά με τα γάλατα ελεύθερης ή μειωμένης λακτόζης.

Τα γαλακτοκομικά προϊόντα διαφέρουν ως προς την περιεκτικότητά τους σε λακτόζη. Το φρέσκο γάλα έχει την υψηλότερη περιεκτικότητα. Υπάρ­χουν διαθέσιμα στο εμπόριο γάλατα σε σκόνη χω­ρίς λακτόζη για βρέφη, γάλατα σε υγρή μορφή με 80% λιγότερη λακτόζη για μικρά παιδιά από 12 μηνών και γάλατα με 70% λιγότερη λακτόζη για μεγαλύτερα παιδιά και ενηλίκους. Υπάρχουν αυξημένες ενδείξεις ότι τα άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη μπορούν να ανεχθούν γάλατα που έχουν υποστεί ζύμωση καθώς η περιεκτικότητα του γάλακτος σε λακτόζη μειώνεται σημαντικά μετά την κατεργασία αυτή. Η παρουσία στο γάλα μικροοργανισμών ευοδώνει την κατάσταση γιατί περιέχουν το ένζυμο βήτα γαλακτοσιδάση που ενεργοποιείται στο λεπτό έντερο και υδρολύει την προσλαμβανόμενη λακτόζη. Το φρέσκο κρύο γάλα που περιέχει Lactobacillus acidophilus αλλά δεν έχει υποστεί ζύμωση εξακολουθεί να προκαλεί συμπτώματα στα άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη. Όταν όμως υποστεί κατεργασία με υπερήχους γίνεται καλά ανεκτό πιθανά γιατί με τη μέθοδο αυτή λύεται το τοίχωμα των μικροβί­ων και απελευθερώνεται η λακτάση που εμπε­ριέχουν. Το γιαούρτι, που επίσης περιέχει βήτα γαλακτοσιδάση, είναι καλά ανεκτό. Έχει βρεθεί ότι το ασβέστιο του γιαουρτιού απορροφάται φυσιολογικά από τα άτομα που δυσαπορροφούν τη λακτόζη γεγονός που το αναδεικνύει σε μια άριστη πηγή πρόσληψης ασβεστίου με την τρο­φή για τα άτομα αυτά. Τέλος είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι καθώς το τυρί ή το κασέρι παλιώ­νουν η λακτόζη μετατρέπεται σε γαλακτικό οξύ το οποίο δεν προκαλεί συμπτώματα.

Οι γονείς θα πρέπει να ερευνούν τη σύ­σταση των έτοιμων τροφών που αγο­ράζουν για τα παιδιά τους και να διαβά­ζουν την αναγραφόμενη σύνθεση των συσκευαζόμενων τροφών. Εκτός από τις φανερές πηγές λακτόζης υπάρχουν και κρυφές για τις οποίες οι γονείς θα πρέ­πει να είναι ευαισθητοποιημένοι. Προϊόντα στα οποία αναγράφονται οι όροι: ορός γάλακτος, καζεΐνη, λακταλβουμίνη, σκόνη γάλακτος μπορεί να περιέχουν σημαντική ποσότητα λακτόζης. Τροφές που μπορεί να περιέχουν «κρυφές» πη­γές λακτόζης είναι τα ψωμάκια, τα μπισκότα, τα παξιμάδια, τα ζαχαρωτά, τα γλειφιτζούρια, τα γλυκίσματα που απαιτούν ψήσιμο, τα δημητρια­κά, οι σούπες και τα κρέατα ταχείας παρασκευής, η μαργαρίνη και τα έτοιμα ντρέσινγκ σαλάτας. Η λακτόζη εμπεριέχεται σαν έκδοχο και σε πολλά φάρμακα όπως αντισυλληπτικά και αντιόξινα, αλλά προκαλεί συμπτώματα μόνο στα άτομα εκείνα με σοβαρή δυσανεξία στη λακτόζη.

Η παροχή της αναγκαίας ημερήσιας ποσότητας ασβεστίου στους ασθενείς με δυσανεξία στη λακτόζη είναι πρωταρχικής σημασίας, καθώς τα γαλακτοκομικά προϊόντα που αποτελούν την κύρια διαιτητική πηγή ασβεστίου περιορίζονται. Εναλλακτικές πηγές ασβεστίου αποτελούν τα λαχανικά, ορισμένα θαλασσινά που περιέχουν μαλακά κόκαλα που μπορούν να φαγωθούν (σολομός, σαρδέλα, γαρίδες), ξηροί καρποί (αμύγδαλα, κα­ρύδια) και το μαλακό τυρί σόγιας (Tofu). Επειδή όμως οι τροφές που είναι πλούσιες σε ασβέστιο αλλά δεν περιέχουν γάλα δεν είναι αρεστές στα περισσότερα παιδιά δεν θα πρέπει να παραβλέ­πεται η πιθανότητα χορήγησης συμπληρωμάτων ασβεστίου. Μελέτες έχουν δείξει ότι παιδιά με δυσανεξία στη λακτόζη που υποβάλλονταν σε δίαιτα χαμηλή σε λακτόζη και ασβέστιο παρου­σίασαν ελάττωση της οστικής πυκνότητας συ­γκρινόμενα με τα παιδιά εκείνα που ελάμβαναν κανονική δίαιτα. Οι ημερήσιες ανάγκες ασβεστί­ου συνίστανται σε 800 mg στοιχειακού ασβεστί­ου για παιδιά ηλικίας κάτω των 10 ετών και 1200 mg γι’ αυτά που είναι μεγαλύτερα των 10 ετών. (μπρόκολο, σπανάκι, μπάμιες, ρεβίθια),

Η παροχή της αναγκαίας ημερήσιας ποσότητας ασβεστίου στους ασθενείς με δυσανεξία στη λακτόζη είναι πρωταρχικής σημασίας

Η χορήγηση ενζυμικών υποκατάστατων της λακτάσης βοηθά πολλούς ασθενείς με δυσανεξία στη λακτόζη να ανεχθούν καλύτερα τα γαλακτο­κομικά προϊόντα. Τα υποκατάστατα αυτά αποτε­λούν βήτα-γαλακτοσιδάσες προερχόμενες από βακτήρια ή μύκητες. Έχει δειχθεί ότι μειώνουν τα συμπτώματα αλλά δεν υδρολύουν πλήρως τη λακτόζη και η απάντηση του κάθε ασθενούς ποικίλλει. Τα υποκατάστατα της λακτάσης θα πρέπει να λαμβάνονται αμέσως πριν τη λήψη λακτόζης. Η δόση κυμαίνεται από 2 με 3 χάπια, ανάλογα με την ποσότητα της προσλαμβανόμε­νης λακτόζης. Υπάρχει επίσης η δυνατότητα να δοθούν τα υποκατάστατα της λακτάσης σαν στα­γόνες μέσα στο γάλα. Η προσθήκη 5 σταγόνων του ενζυμικού υποκατάστατου της λακτάσης σε 1 λίτρο γάλακτος το οποίο θα πρέπει να φυ­λάσσεται στο ψυγείο για 24 ώρες πριν τη λήψη, ελαττώνει τη λακτόζη κατά 70% ενώ η προσθή­κη 10 σταγόνων είναι ικανή να πέψει ουσιαστικά όλη τη λακτόζη.

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Heyman MB. Committee on Nutrition: Lactose intolerance in infants, children and adolescent. Pediatrics 2006: 118: 1279-1286.
2. Lomer MC, Parkes GC, Sanderson JD. Review article: lactose intolerance in clinical practice-myths and realities. Aliment Pharmacol Ther 2008;27:93-103.
3. Rings EH, Grand RJ, Buller HA. Lactose intolerance and lactase deficiency in children. Curr Opin Pediatr 1994;6:562-567. 
Γράφτηκε από: Κωνσταντίνος Σιαφάκας
Παιδίατρος – Γαστρεντερολόγος - Ηπατολόγος
Άλλες πληροφορίες
Επιστημονικός συνεργάτης ΙΑΣΩ Παίδων Τεύχος 11, Περιοδικό My Life

Βρήκες τα θέματά μας ενδιαφέροντα;

Συμπλήρωσε το email σου για να λαμβάνεις τα πιο δημοφιλή μας θέματα!

Το www.babyzone.gr συνεργάζεται με το SendinBlue για την διατήρηση των e-mail σας και την αποστολή Newsletter. Το SendinBlue εδρεύει στο Παρίσι και ακολουθεί τον Ευρωπαϊκό Νόμο σχετικά με την προστασία των προσωπικών δεδομένων των χρηστών του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου.