Η ατομική ανάπτυξη και εξέλιξη του παιδιού μπορεί να εξεταστεί από τις εξής πλευρές: τη σωματική, τη νοητική, την κοινωνική και τη συναισθηματική. Έχει παρατηρηθεί ότι το βρέφος εκφράζει συναισθήματα και κίνητρα, ανταποκρινόμενο με ταχύτητα και ευαισθησία στη μητέρα, η οποία με την σειρά της καθρεφτίζει αυτά που εκφράζει το βρέφος (Trevarthen, 1992).
Η συναισθηματική συναλλαγή μεταξύ του βρέφους και των δυο γονιών είναι το κλειδί για την μελλοντική ψυχική υγεία και γνωστική του ανάπτυξη με την προϋπόθεση ότι η ανταπόκριση των γονιών στις ανάγκες του είναι ευαίσθητη και καλά συντονισμένη.
Η γνωστική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού χωρίζεται σε δυο φάσεις :
- 0 - 2 ετών η βρεφική ηλικία και
- 3 -6 ετών η προσχολική ηλικία
Γνωστική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού από 1-2 ετών
Στάδιο 1ο (12ος έως 18ος μήνας):
Το βρέφος τροποποιεί γνωστές ενέργειες για να λύνει τα προβλήματά του και να επιτυγχάνει το ίδιο αποτέλεσμα. Αντιλαμβάνεται τη μονιμότητα των εξωτερικών αντικειμένων.
Στάδιο 2ο (19ος έως 24ος μήνας):
Έχουμε τη συμβολική σκέψη, όπου το βρέφος επινοεί λύσεις στηριζόμενο σε αποκτηθείσες συνήθειες και σε διαθέσιμα μέσα.
Το περιβάλλον και ο ρόλος του στην ανάπτυξή του βρέφους
Το περιβάλλον όπου μεγαλώνει το βρέφος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για τη νοητική και γλωσσική του ικανότητα:
- εξασφαλίζει την ποσότητα όπως και την ποικιλία των ερεθισμάτων που δέχεται το βρέφος,
- έπειτα η ποικιλία και η πολυπλοκότητα των ερεθισμάτων που δέχεται το βρέφος είναι αυτό που καθορίζει το επίπεδο της μαθησιακής ωριμότητας του παιδιού,
- δίνει τη δυνατότητα στο βρέφος να επενεργεί στα πράγματα και να τα χειρίζεται ελεύθερα,
- οι ενέργειες του παιδιού βρίσκουν ανταπόκριση στη συναναστροφή του με το περιβάλλον.
Αλληλεπίδραση του βρέφους με τα πρόσωπα του περιβάλλοντος
Πρωταρχική σημασία για την ανάπτυξη του παιδιού έχει εξίσου το είδος της αλληλεπίδρασής του με τα πρόσωπα του περιβάλλοντος. Σημαντικό ρόλο λοιπόν στην ανάπτυξη του παίζει όχι μόνο η παρουσία του γονέα αλλά και η στάση του απέναντι στις πρώτες προσπάθειές του για εξερεύνηση του περιβάλλοντος, οι ευκαιρίες που του παρέχονται για επιτεύγματα όσο και η ικανοποίηση που του δείχνουν στις ικανότητές του.
Όσο για τη γλωσσική του ικανότητα, είναι σημαντικό οι γονείς να γνωρίζουν ότι επηρεάζουν θετικά το παιδί τους με πολλούς τρόπους: η ομιλία, η ανάγνωση- αφήγηση ιστοριών, περιγραφή προσωπικών βιωμάτων, προφορικές εξηγήσεις και ερμηνείες που δίνονται σε ερωτήσεις του παιδιού.
Πορεία διαφοροποίησης των συναισθηματικών αντιδράσεων
Στην αρχή το βρέφος έχει μια συγκεχυμένη έκφραση συναισθημάτων που εκδηλώνεται με γενικό και ακαθόριστο τρόπο ως μια γενική διέγερση ή ηρεμία.
Στον 1ο μήνα αρχίζει να διαφοροποιεί τα πρώτα αρνητικά συναισθήματα ως δυσφορία συναισθημάτων ως ευχαρίστηση και χαρά.
Στον 6ο μήνα είναι που η αρχική του δυσφορία θα μετατραπεί σε θυμό ή φόβο.
Στον 12ο μήνα τα θετικά συναισθήματα μετατρέπονται σε προσκόλληση, αφοσίωση και θαυμασμό.
Τέλος στο 18ο μήνα η προσκόλληση αλλάζει ανάλογα με τα πρόσωπα τα οποία έχει μπροστά του, γονείς, ενήλικοι, παιδιά και στα αρνητικά συναισθήματα προστίθεται η ζήλια. Στο τελείωμα της βρεφικής ηλικίας το παιδί παρουσιάζει μια πλούσια γκάμα συναισθηματικών αντιδράσεων.
Ο Erikson υποστηρίζει ότι το παιδί στα δυο πρώτα χρόνια της βρεφικής ηλικίας του συσσωρεύει εμπειρίες και προσωπικά βιώματα και έτσι διαμορφώνεται μια σαφή στάση απέναντι στον κόσμο που το περιβάλλει. Ανάλογα με το είδος της καθημερινής φροντίδας που δέχεται το βρέφος ανάλογα με την ανταπόκριση των προσώπων γύρω του στις δίκες του αντιδράσεις, διαμορφώνεται το αίσθημα της βασικής εμπιστοσύνης ή αντίθετα μια αρνητική εντύπωση δυσπιστίας και ανασφάλειας.
Βιβλιογραφί
A.S. Honig et al. (1970) Patterns of information processing used by and with young children in a nursery school setting. Child Development.
C. Murchinson (1931). The social behaviour of children. Handbook of Child Psychology. Clark University. Page 374-416
Erikson, Erik H. (1950). Childhood and Society. New York: Norton
Ι.Ν. Παρασκευόπουλος (1981). Ψυχολογία ατομικών διαφορών. Έκδοση Γρήγορη, Αθήνα .
Piaget, J., and Inhelder, B. (1962). The Psychology of the Child. New York: Basic Books.
Trevarthen (1992). ‘Πως και γιατί επικοινωνούν τα βρέφη’ Πρόοδοι στην Αναπτυξιακή Ψυχολογία των πρώτων χρόνων της ζωής. Ι. Κουγιουμουτζάκης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.