Τα συνήθη υμενόπτερα στον Ελλαδικό χώρο είναι η μέλισσα, η αγριομέλισσα και η σφήκα. Ας μάθουμε λίγα πράματα γι αυτά και ας δούμε πως αντιμετωπίζουμε τα τσιμπήματα.
Μέλισσα (Honey bee)
Είναι έντομο με καφέ χρώμα και είναι μέτρια τριχωτή. Οι μέλισσες έχουν την τάση να τσιμπάνε μόνο όταν απειληθούν ή όταν ο άνθρωπος υπερβεί μια ελάχιστη απόσταση ασφαλείας από τη φωλιά τους. Το κεντρί της μέλισσας παραμένει στο ανθρώπινο δέρμα μετά από ένα νυγμό και αυτό είναι ένα σημαντικό στοιχείο για τη διάκριση του υπεύθυνου εντόμου που μπορεί να μεταφέρει ο ασθενής στον αλλεργιολόγο. Τα μέλη μιας κυψέλης (μελίσσι) συνήθως επιβιώνουν το χειμώνα με αποτέλεσμα τις ζεστές μέρες του χειμώνα και την άνοιξη να συμβαίνουν επεισόδια νυγμού σε ανθρώπους.
Αγριομέλισσα (Bombus ή Bumble bee)
Είναι μεγαλύτερη από τη μέλισσα, πολύ θορυβώδης όταν πετάει και πολύ περισσότερο τριχωτή. Έχει κίτρινες και λευκές λωρίδες στην κοιλιά της. Όπως και οι μέλισσες, οι αγριομέλισσες δεν είναι ιδιαίτερα επιθετικές και τσιμπάνε μόνο όταν απειληθούν. Η χρήση τους αυξάνεται διαρκώς στα θερμοκήπια όπου χρησιμοποιούνται για τη γονιμοποίηση συγκεκριμένων ειδών φυτών. Τόσο οι μέλισσες όσο και οι αγριομέλισσες έλκονται από γλυκά εδέσματα, ποτά και έντονα χρώματα.
Η κοινή σφήκα (common wasp)
Φτιάχνει τις αποικίες της σε αποθήκες, κελάρια ή κάτω από το χώμα. Είναι περισσότερο κυνηγοί παρά αμυνόμενα έντομα. Παρόλα αυτά δεν είναι απαραίτητα επιθετικά αλλά σαφώς πιο ευερέθιστα έντομα. Θα τα βρούμε συχνά στην παραλία να τρώνε τα αποφάγια μας, στις καφετέριες και τα ζαχαροπλαστεία να πέφτουν στα αναψυκτικά, στις κεραμοσκεπές να κάνουν φωλιές. Καθώς το κεντρί τους δεν μένει στο δέρμα όταν τσιμπούν τον άνθρωπο, δεν πεθαίνουν μετά το τσίμπημα και μπορεί να ξανατσιμπήσουν.
Άλλα είδη που ανήκουν στην ευρύτερη οικογένεια των σφηκών (Vespidae family) με ιδιαίτερη σημασία για την Ελλάδα είναι:
- Οι πολίστες (Polistes). Μάλιστα η διάκριση πολιστών και κοινής σφήκας είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Ο πολίστας φτιάχνει φωλιά, που μοιάζει χάρτινη, κυρίως σε ταβάνια ή δέντρα, έχει ατρακτοειδές σχήμα. Συναντάται κατά κύριο λόγο στη Μεσόγειο.
- Η Vespa crabro ("σκούρκος") Ο «σκούρκος» φτιάχνει τις φωλιές του σε κουφάλες δέντρων ή σε φωλιές πουλιών.
Από νυγμό μέλισσας κινδυνεύουν περισσότερο οι μελισσοκόμοι και οι συγγενείς τους. Από νυγμό, τόσο μέλισσας όσο και σφήκας, κινδυνεύουν περισσότερο άτομα που εργάζονται σε υπαίθριο χώρο, όπως αγρότες και οδηγοί.
Κλινικές εκδηλώσεις
1. Τοπική αντίδραση: με πόνο, κάψιμο, ερυθρότητα και οίδημα στο σημείο του νυγμού. Είναι η συνήθης φυσιολογική αντίδραση , διαρκεί λίγες ώρες και υποχωρεί.
2. Μεγάλη τοπική αντίδραση: Σε αυτή την αντίδραση η ερυθρότητα και το πρήξιμο είναι εντονότερο την επόμενη μέρα του νυγμού, επεκτείνεται και μπορεί να διαρκεί αρκετές μέρες. Συνοδεύεται από έντονο κνησμό. Μπερδεύεται συχνά με μόλυνση και λανθασμένα δίνονται αντιβιοτικά. Είναι συχνή αντίδραση.
3. Αναφυλαξία. Σε λίγη ώρα, από λίγα λεπτά ως και μια ώρα, μετά το νυγμό μπορεί να εμφανιστούν τα παρακάτω συμπτώματα:
- από το δέρμα: Ερυθρότητα, κνίδωση, αγγειοοίδημα στα χείλη ή στα βλέφαρα, κνησμός παλαμών - πελμάτων
- από τη μύτη: Υδαρή καταρροή, κνησμό, φταρνίσματα, συμφόρηση («μπούκωμα»)
- από τους πνεύμονες: Βήχα, δυσκολία στην αναπνοή, βάρος στο στήθος, «σφύριγμα»
- από το γαστρεντερικό: Ναυτία, κοιλιακός πόνος, εμετός ή διάρροια.
- από το κυκλοφορικό: Αδυναμία, εφίδρωση, σκότωμα της όρασης ή μείωση της ακοής, αίσθημα απώλειας αισθήσεων, απώλεια αισθήσεων.
Ο αλλεργιολόγος θα εκτιμήσει τη σοβαρότητα της αντίδρασης και θα εκτιμήσει την ανάγκη για ανοσοθεραπεία
4. Τοξικές αντιδράσεις συμβαίνουν όταν ο ασθενής δεχθεί δεκάδες ή εκατοντάδες νυγμούς. Οφείλονται στην τοξική δράση του δηλητηρίου και μπορεί να εμφανισθεί καρδιακή, ηπατική, νεφρική δυσλειτουργία ή αιματολογικές διαταραχές.
5. Ασυνήθιστες αντιδράσεις. Σπάνιες και όχι πάντα καλά τεκμηριωμένες αντιδράσεις όπως περιφερική νευροπάθεια, σύνδρομο Guillain-Barre, σύνδρομο ομοιάζον με ορονοσία κ.ά
Ποια είναι η θεραπεία της αναφυλαξίας σε υμενόπτερα;
Σετ αντιμετώπισης - Θεραπεία αναφυλαξίας
Ο ασθενής θα πρέπει να έχει μαζί του σετ αντιμετώπισης (αυτοενιέμενη αδρεναλίνη, αντιϊσταμινικά δισκία και κορτικοστεροειδή) στην περίπτωση που ξανατσιμπηθεί. Σε περίπτωση αντίδρασης σε υμενόπτερο θα πρέπει να έχει την αδρεναλίνη μαζί του, να ξέρει να την κάνει και να την εκτελέσει άμεσα με την έναρξη των συμπτωμάτων. Στα αλλεργικά παιδιά σε υμενόπτερα θα πρέπει να είναι εκπαιδευμένοι οι γονείς τους. Η αδρεναλίνη που κυκλοφορεί αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα είναι η Anapen. Θα πρέπει να συνταγογραφείται, εκ νέου, πριν τη λήξη της.
Ανοσοθεραπεία
Η θεραπεία εκλογής για την αναφυλαξία στα υμενόπτερα είναι η ενέσιμη ανοσοθεραπεία με δηλητήριο υμενόπτερων. Αυτή γίνεται με την χορήγηση μικρών ποσοτήτων δηλητηρίου μέχρι δόσεων πολλαπλάσιων του δηλητηρίου ενός νυγμού υμενόπτερου. Στόχος είναι η απόκτηση ανοχής του ασθενούς, ώστε να μην αντιδρά με αλλεργικά συμπτώματα στο δηλητήριο. Οι ενέσεις γίνονται κάθε μήνα, σε αλλεργιολογικό ιατρείο ή σε νοσοκομείο και ο ασθενής παραμένει στο χώρο για συγκεκριμένο χρόνο μετά την ένεση με σκοπό την επίβλεψη του ασθενούς. Αντιδράσεις μπορούν να εμφανισθούν κυρίως στην αρχή της ανοσοθεραπείας, άλλα είναι συνήθως ήπιες. Διαρκεί από 3 ως 5 έτη, σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να γίνεται και εφόρου ζωής. Η αποτελεσματικότητά της είναι ιδιαίτερα υψηλή, γύρω στο 90-95% στις σφήκες και γύρω στο 75-80% στη μέλισσα. Αλλά ακόμη και σε περίπτωση αποτυχίας η αντίδραση είναι συνήθως σαφώς ηπιότερη της αντίδρασης πριν την έναρξη της ανοσοθεραπείας.
Τι μέτρα πρέπει να λάβω, ώστε να μειώσω την πιθανότητα να ξανατσιμπηθώ;
- Να αποφεύγεται τις απότομες περιστροφικές κινήσεις των χεριών για την απομάκρυνση του υμενόπτερου που πλησιάζει.
- Να αποφεύγεται όλα τα αρώματα και τα ρούχα με έντονα χρώματα .
- Να αποφεύγεται τα γεύματα στην εξοχή. Να αποφεύγεται τα λουλούδια και τα ώριμα φρούτα. Επίσης προσοχή σε περιβόλια, σε καλάθια και κάδους με πεταμένα αναψυκτικά, τροφές ή χαλασμένα φρούτα.
- Να έχετε τα παράθυρα κλειστά στο υπνοδωμάτιο σας και στο αυτοκίνητο, τους καλοκαιρινούς μήνες. Αν είναι δυνατόν να τοποθετούνται παράθυρα με σίτα, ώστε να εμποδίζεται η είσοδος του εντόμου.
- Να αποφεύγεται την κηπουρική και την οδήγηση δίκυκλων μηχανών. Αν δεν είναι δυνατό, γάντια στη κηπουρική και ελάχιστες εκτεθειμένες επιφάνειες στην οδήγηση της μηχανής (π.χ. κράνος).
- Κλειστά παπούτσια στο περπάτημα στη φύση. Όχι εκτεθειμένα άκρα, ιδίως ξυπόλητα πόδια διότι οι σφήκες και οι μέλισσες μπορεί να βρίσκονται στο έδαφος ή στο γκαζόν.
- Στη μέλισσα το κεντρί να απομακρύνεται όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ανεξαρτήτως τρόπου.
- Ποτέ μην προσπαθείτε να καταστρέφετε φωλιές εντόμων από μόνοι σας. Να απευθύνεστε σε ειδικούς επαγγελματίες.
- Τα υμενόπτερα τσιμπούν κυρίως σε αυτοάμυνα και τσιμπούν όταν αντιλαμβάνονται κάτι ως κίνδυνο. Γι’ αυτό μην επιχειρείτε να τα απομακρύνετε με τα χέρια.
- Να έχετε στο πορτοφόλι σας μια κάρτα ή ταυτότητα που να γράφει το όνομα σας και ότι είστε αλλεργικός στα υμενόπτερα.
Δραστηριότητες με αυξημένο κίνδυνο ιδίως τους θερμούς μήνες:
- Σπορ σε εξωτερικούς χώρους (με ανοιχτό το στόμα ή με λίγα ρούχα)
- Παραμονή κοντά σε μελίσσια όταν οι μέλισσες μαζεύουν το μέλι.
- Απομάκρυνση σφηκοφωλιών από στέγες, παράθυρα και αλλού
- Περπάτημα με ακάλυπτα τα πόδια
- Κηπουρική (ειδικά κόψιμο λουλουδιών ή φράχτη)
- Μάζεμα φρούτων
Εργαλεία 
